Πόσο επικίνδυνη μπορεί να είναι η ανάπτυξη της λεγόμενης κριτικής σκέψης στους νέους;

Είμαστε σίγουροι πως παρέχουμε την ορθή παιδεία στους νέους μας μέσα απ’ τα σχολεία; Δεν πρόκειται βέβαια τόσο για το χρόνο που περνούν εντός των σχολείων όσο για το περιεχόμενο της εκπαίδευσης. Μια εκπαίδευση που δεν στοχεύει πλέον και ευτυχώς, στο να τους κάνει όλους επιστήμονες. Εξακολουθεί όμως να βρίθει από στοιχεία επιστημών, θετικών και ανθρωπιστικών, που κανείς απ’ τους νέους μας δεν θα χρησιμοποιήσει στην επαγγελματική του ζωή. Για ποιο λόγο; Με ποιο στόχο όλ’ αυτά;

Σε μια ανεπτυγμένη τεχνολογικά κοινωνία η λεγόμενη ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των τυχαίων πολιτών είναι βόμβα στα θεμέλια του σύγχρονου πολιτισμού και του τεχνολογικού συστήματος που τον στηρίζει. Αυξάνει την πιθανότητα αμφισβήτησης των αποφάσεων που παίρνει η πλειοψηφία των ειδικών σε έναν κλάδο από, επί της ουσίας, ανώριμους πολίτες.

Το να διδάσκονται μαθηματικά, ιστορία, φυσική, βιολογία, κοινωνιολογία, φιλοσοφία, άνθρωποι που τελικά θα γίνουν φυσικοθεραπευτές, καλλιτέχνες, δικηγόροι, οικονομολόγοι, ηλεκτρονικοί, κ.ά., δηλαδή ειδικοί σε συγκεκριμένους τομείς της παραγωγής, τους δίνει όχι μόνο την, προφανώς κίβδηλη, δυνατότητα αλλά και την υπερβολική αυτοπεποίθηση πως δήθεν μπορούν να κρίνουν και τελικά ν’ αμφισβητήσουν τις αποφάσεις της πλειοψηφίας των, επί του εκάστοτε ζητήματος, ειδικών. Απαράδεκτα κι επικίνδυνα πράγματα στα πλαίσια μια ανεπτυγμένης και ως εκ τούτου πολύπλοκης κοινωνίας που έρχεται αντιμέτωπη ολοένα και περισσότερο με πλανητικά και μακροχρόνια προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες, οι κρίσεις χρέους των κρατών κ.λ.π. Αλίμονο, έχουμε φθάσει στο σημείο ν’ αμφισβητείται π.χ. η θετική επίδραση που έχει στο κλίμα η εγκατάσταση ανεμογεννητριών στις κορυφές των βουνών και στα ακατοίκητα ερημονήσια από ανθρώπους που όχι μηχανικοί δεν είναι αλλά πιθανόν να μην έχουν καν περάσει απ’ τη πόρτα ενός πανεπιστημίου μια φορά στη μέχρι τώρα ζωή τους.

Κάποιοι απ’ τους συνηθισμένους καθημερινούς ανθρώπους, ειδικοί ίσως σε κάποιον ιδιαίτερο αλλά άσχετο τομέα, φθάνουν στο σημείο μάλιστα, επειδή μπορούν να διαβάσουν μια γραφική παράσταση ή έναν πίνακα στατιστικών δεδομένων και κάνα δυο σχετικά άρθρα με εξειδικευμένη ορολογία, να νομίζουν ότι δικαιούνται να διατυπώσουν κρίση περί της ορθότητας ή μη των αποφάσεων περί του δέοντος που έλαβαν άνθρωποι με δεκαετίες ενασχόλησης στο συγκεκριμένο θέμα. Επιζητούν εν τέλει να υποβιβάσουν τους ανά τομέα ειδικούς σε ρόλο απλού συμβούλου. Όμως ακόμα και οι επαγγελματίες πολιτικοί που σε περασμένες δεκαετίες κρατούσαν ζηλότυπα για τον εαυτό τους το τελευταίο λόγο επί παντός πολιτικού ζητήματος έχουν πλέον συνειδητά απεμπολήσει αυτό τους το δικαίωμα για πλείστα απ’ αυτά. Θέλοντας και μη παραχωρούν στους καθηγητές οικονομικών την οικονομική πολιτική, στους καθηγητές κλιματολογίας και γενικότερα οικολογίας την λήψη μέτρων για την κλιματική αλλαγή, στους ψυχολόγους και τους παιδαγωγούς τα σχετικά με το εκπαιδευτικό σύστημα και τη λειτουργία των σχολείων και πάει λέγοντας.

Οι διαφωτιστές θέλησαν να επεκτείνουν την γενική παιδεία σε σημείο που ν’ αφορά όλους τους ανθρώπους. Στόχευαν στην εξάλειψη των προκαταλήψεων και του ανορθολογικού τρόπου ζωής. Δεν μπορούσαν όμως να φανταστούν πως η εκπαίδευση ικανού αριθμού ειδικών σε κάθε τομέα της ατομικής και της κοινωνικής ζωής θα έφτανε στο σημείο να καταστήσει περιττή την ανάπτυξη κριτικής σκέψης ενός εκάστου των ατόμων. Αρκεί η ανάπτυξη της συλλογικής κριτικής σκέψης με τη μορφή των ειδικών ανά τομέα γνώσης για να αχρηστέψει το ρόλο του μαζικού σχολείου ως διαφωτιστή των ανθρώπων. Φθάνει τα άτομα να πεισθούν πως για κάθε πρόβλημά τους πρέπει ν’ απευθύνονται στον κατάλληλο ειδικό, να παίρνουν τις κατάλληλες οδηγίες και να τις ακολουθούν πιστά. Από κει και ύστερα ο ρόλος του σχολείου είναι πλήρως καθορισμένος. Θα παρέχει τις προϋποθέσεις εξειδίκευσης του κάθε νέου σε έναν κλάδο της παραγωγής. Την ανάγνωση, τη γραφή και τις τέσσερις πράξεις της αριθμητικής. Μετά τα τέσσερα πρώτα χρόνια δηλαδή στο σχολείο, η σχολική ζωή δεν είναι απαραίτητη παρά για τη περαιτέρω συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών και την επιτυχή κοινωνικοποίησή τους, καθώς και, όπως προείπαμε, την εξειδικευσή τους. Ο,τιδήποτε άλλο άσχετο με αυτό το ρόλο του σχολείου πρέπει ν’ απορριφθεί ως επί της ουσίας υπονομευτικό της περαιτέρω ανάπτυξης της σύγχρονης κοινωνικής ζωής.

Ακόμα καλύτερα θα είναι τα πράγματα στο μέλλον. Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης θα επιτρέψει την λήψη αποφάσεων από ειδικούς, όχι ανθρώπους, αλλά υπερυπολογιστές, για οποιοδήποτε θέμα. Η συλλογική κοινωνική ζωή αλλά και η ζωή του κάθε ατόμου στην τελευταία της λεπτομέρεια θα είναι όχι μόνο από επιστημονική αλλά και από ηθική σκοπιά, ίσως ακόμα και από φιλοσοφική, ορθολογικά καθορισμένη. Θ’ ανοίξει έτσι ακόμα περισσότερο ο δρόμος, αλλά θα επιταχυνθεί και η πορεία, προς ένα ολοένα και πιο άνετο και απροβλημάτιστο τρόπο ζωής για όλο και περισσότερους ανθρώπους.

Το ανθρώπινο είδος τα προετοιμάζει όλα αυτά εδώ και αρκετούς αιώνες. Βαδίζει τον αναπόφευκτο δρόμο της προόδου.

Διονύσης Σ. Αλεξόπουλος